Scholen hebben de meest prachtige missies en visies. Zomaar een willekeurig voorbeeld:
“Als je jezelf goed leert kennen, kun je optimaal leren en aan je ontwikkeling werken. Het leren van én met elkaar in een positief (leer)klimaat staat bij ons centraal.”
Natuurlijk is dit wat elke school graag wil. Maar ondersteunend is uw school bij het werkelijk leren kennen van uzelf, collega’s en leerlingen? Kunt u bij uw school optimaal aan uw ontwikkeling werken? Kunnen leerlingen dat? Ziet u dat het creëren van een positief leerklimaat centraal staat? Hoe werkt uw school hieraan?
Bij veel scholen staat de visie op de website. Het vormgeven ervan wordt echter als lastig ervaren. Waarom is dat zo? Dat komt onder andere doordat de meeste mensen in hun eigen wereld zitten, op hun eigen eiland, met hun eigen belangen, hun eigen agenda, hun eigen onzekerheden die ze het liefst zo min mogelijk laten zien. Daarbij hebben we een communicatiecultuur met elkaar ontwikkeld die onveilig is en manipulatief. Even wat voorbeelden:
De suggestieve vraag: Te pas en te onpas proberen wij elkaar in vakjes te duwen met onze manier van vragen. We willen graag een verbinding met anderen ervaren en daarom zoeken we, bij andere mensen, naar bevestiging van wat wij vinden en dat doen we door middel van de suggestieve vraag. “Vind jij 3 HAVO ook zo’n rotklas?” Misschien ziet u wel een groep individuele leerlingen die veel persoonlijke problemen hebben, die niet gezien en gehoord worden door collega’s die vooral hun vakkennis willen overdragen. Maar durft u dat nu nog met uw collega te bespreken, na zo’n opening?
De onmiddellijke beoordeling: Iemand zegt iets en vervolgens vindt iedereen er wat van. Onder docenten vaak wat subtieler: “Ik snap wel dat je dat vindt, maar…” Onder jongeren vaak keihard: “Jij snapt er ook echt helemaal niets van he, wat ben je toch een sukkel.”
Samenvattend bestaat er een soort kudde-indelings-communicatie-systeem waarbij mensen elkaar indelen in wij en zij en boven en onder in de rangorde. En omdat iedereen er graag bij wil horen en bang is om afgewezen te worden zijn we gewend geraakt om met elkaar mee te praten. De meesten van ons laten het liefst onze kwetsbaarheid niet zien. We presenteren onszelf het liefste als een succesvol mens die het allemaal op een rijtje heeft. Maar de werkelijkheid is dat we vaak zoekende zijn, ons regelmatig ietwat verloren voelen, moeite hebben met kiezen. We lopen rond met zorgen, angsten en onzekerheden. We krijgen soms pijnlijke of heftige situaties in ons leven te verwerken. En daarmee omgaan vinden we vaak niet makkelijk.
Voor ieder van ons is die laag van gevoelens en beleving van grote invloed op ons werk en op hoe we ons met anderen verhouden. Of we wel of niet anderen deelgenoot maken van deze processen is van grote invloed op hoe anderen ons zien. Ook bepaald dit voor een groot deel hoezeer we ons ergens op ons gemak kunnen voelen.
Door dialoogtechnieken te integreren in uw school kunt u ervoor zorgen dat mensen zich met elkaar gaan verbinden. Elkaar leren kennen. Elkaar gaan steunen. Hierdoor gaan mensen in de school zich op hun gemak voelen. En dan bouwt u aan dat veilige leerklimaat waarin mensen zich kunnen ontwikkelen en waar ze kunnen leren om zichzelf te durven zijn.
Dialoog in uw school integreren betekent dat u ruimte maakt waar mensen zichzelf tot expressie kunnen brengen zonder dat anderen daar gelijk op kunnen reageren. Plekken waar men kan delen vanuit zichzelf over zichzelf in de rust van een veilige vorm. Vaak begint dat met het delen van persoonlijke verhalen. En daarna kan het ingezet worden voor gezamenlijk groeien en leren.
Een voorbeeld uit een recente dialoogtraining op een school:
Een bevlogen docent had een zoontje die voor het eerst naar school ging en dat echt afschuwelijk vond. Elke dag kwam dit zoontje huilend thuis. De vader voelde zich alsof hij een lam naar de slachtbank bracht, elke dag opnieuw. De pijn van zijn zoontje ging onder zijn huid zitten en hij nam dat mee naar school. Hij begon te twijfelen aan het onderwijs zoals wij dat hebben ingericht. Hij had hier nog niets over verteld aan zijn collega’s. Tijdens een dialoogcirkel op een studiedag merkte hij dat de vorm van de dialoog hem voldoende veiligheid bood om dit nu echt met zijn collega’s te delen. Een kring van collega’s zat tot tranen toe geroerd naar zijn verhaal te luisteren. Vervolgens bleken er hierdoor veel misverstanden opgelost. Collega’s dachten dat hij niet meer geïnteresseerd was in zijn werk en in hen. Ze hadden hem zien veranderen van bevlogen docent naar afwezig en zwaar in zijn uitstraling. Allen dachten dat het aan hen lag.
Vervolgens bleken een aantal collega’s met vergelijkbare verhalen te zitten. Ook zij kenden kinderen die niet meer naar school wilden. Ook zij waren gaan twijfelen of ze wel de goede dingen aan het doen waren. De herkenning bij elkaar was helend en gewoon fijn. Maar nog bijzonderder was dat daar ter plekke naar boven kwam hoeveel twijfel er was of ze wel de juiste aanpak hanteerden als docenten, en als school. Ze durfden aan elkaar toe te geven hoe onzeker ze waren als docent en over het systeem. Maar ook werd gelijk duidelijk hoeveel passie er was om leerlingen werkelijk welkom te heten in de school. Hoe belangrijk het voor hen was om een veilige plek voor hen te creëren en te zoeken naar vormen van samenwerkend leren die de school weer een fijne plek zou kunnen maken voor hun ontwikkeling als mens. Een plek waar leerlingen echt graag willen zijn.
Zowel voor de docenten als voor de leerlingen werden leerteams gevormd waarin dialoogtechniek een centrale plek kreeg. Deze leerteams werden veilige havens voor leerlingen en docenten. Een plek waar je even je verhaal kwijt kan, waar je gezien wordt en gehoord. Maar ook waar je samen kunt onderzoeken wat het is dat je wilt leren en waarin je wilt groeien. Een plek waar je verantwoordelijkheid neemt voor je eigen leerproces en elkaar steunt in elkaars proces. En van waaruit feedback meteen zichtbaar wordt voor het systeem van de school zodat de school ook kan blijven groeien en ontwikkelen als lerende organisatie.
Eigenlijk is het niet heel ingewikkeld. U hebt er alleen tijd en ruimte voor nodig. U moet bereidheid hebben werkelijk naar uw visie te durven kijken. De stappen die dan genomen kunnen worden om uw visie te verwezenlijken zijn niet moeilijk. Maar mocht u daar hulp bij willen dan staan we heel graag en met veel passie voor u klaar.
Shrinath van Praag namens Teaching Pro’s